WhatsApp
Telefoon

Nederlandse taalkunde

door | 14 juli 2015 | Overige, Taal | 2 reacties

Noam Chomsky in 2004, grondlegger van de generatieve taalkunde

Noam Chomsky in 2004 bron


Een paar weken geleden stipte ik al heel even de beroemde taalkundige Noam Chomsky (7-12-1928) aan. Ik sprak ook heel voorzichtig over generatieve en structuralistische taalkunde en ik liet het woord syntaxis bij jullie binnen druppelen. Omdat het nu zomervakantie is en we allemaal wat meer tijd hebben, ga ik daar vandaag wat dieper op in. Dit worden meerdere blogposts, want anders wordt het veel te veel en zeggen jullie straks TL;DR (too long; didn’t read).

Wat is taalkunde?

Taalkunde is de leer van een taal, kort gezegd. Een wat langere omschrijving:

Taalkunde is de wetenschappelijke studie van de natuurlijke talen, de door mensen tegen elkaar gesproken talen die op natuurlijke wijze als moedertaal verworven worden.

Dat betekent: de taal die jij en ik van onze ouders geleerd hebben en die van ouder op kind wordt doorgegeven en zich op natuurlijke wijze ontwikkelt door de opname van nieuwe woorden. Als een taal zich niet verder ontwikkelt, sterft deze uit zoals het Latijn en het Oud-Grieks bijvoorbeeld.

Onderscheid

Er is een onderscheid te maken tussen algemene taalkunde en toegepaste taalkunde. Algemene taalkunde concentreert zich op de taal zelf, onafhankelijk van andere verschijnselen. Taal is volgens deze stroming een autonoom, intern samenhangend fenomeen dat als zodanig bestudeerd moet worden. Dit wordt ook wel de formele taalkunde genoemd.
Daarnaast is er nog de toegepaste taalkunde. Hierbij wordt taal bestudeerd als sociaal systeem afhankelijk van sociale verhoudingen en situaties. Een voorbeeld hiervan is het verschil in gebruik van je, u en gij. Je en u hebben te maken met de sociale verhoudingen: een onbekend iemand of oudere persoon spreek je aan met u terwijl je tegen broer of zus je zal zeggen. Gij heeft te maken met sociale situatie. Een Vlaming zegt gij en u tegen mensen en zal het woord je amper gebruiken, dat is iets Hollands.

Onderzoeksgebieden in de taalkunde

De taalkunde bestaat uit een aantal onderzoeksgebieden:

  • Algemene taalkunde, onder meer
    • Structuralistische taalkunde met name grammatica
      • fonologie (de leer van de klank)
      • morfologie (de leer van het woord)
      • syntaxis (de leer van de zinsbouw)
    • Semantiek (de leer van de betekenis van woorden en zinnen)
    • Pragmatiek (de leer van taalgebruik)
  • Toegepaste taalkunde, onder meer
    • Literatuurwetenschap (de systematische studie van literatuur)
    • Logopedie (behandeling van onder meer communicatiestoornissen)
    • Taalbeheersing (studie van het op de juiste manier aanwenden van taal)
    • Corpuslinguïstiek (studie van taal met behulp van een verzameling tekst)
    • Taalverwerving (de leer van taal leren door kinderen)
    • Tekstanalyse (de studie van gestructureerd analyseren van teksten)

Ik noem hier slechts een paar onderzoeksgebieden. Het zijn er teveel om op te noemen. Kijk op wikipedia voor een niet-uitputtende lijst.

Terug naar Noam Chomsky

Chomsky is de meest invloedrijke taalwetenschapper van de twintigste eeuw. Hij is de grondlegger van de generatieve taalkunde, waarbij met wiskundige precisie wordt geprobeerd de grammatica te beschrijven. Deze vorm van taalkunde wordt ook wel de chomskyaanse taalkunde genoemd. Zijn ideeeën domineren de taalkunde sinds 1964.
Chomsky’s werk wordt in drie fasen verdeeld: het klassieke generativisme, principes en parameters en minimalisme.
Bij het klassieke generativisme werden vooral grammaticale constructies onderzocht. De onderzoekers concentreerden zich voornamelijk op het zo precies mogelijk beschrijven van grammaticale regels. Deze periode duurde van ongeveer 1950 – 1975.
Vanaf 1975 tot ongeveer 1990 ontwikkelde zich de gedachte over principes en parameters, waarbij men zocht naar verklaringen voor het feit dat kinderen een taal zo snel leren.
Het principe van deze taalkundevorm, is de idee dat taal is aangeboren. Iedereen heeft een universele taal in zijn of haar systeem zitten op het moment dat een mens ter wereld komt. Dat noemde Chomsky de universele grammatica: iedere grammatica bestaat uit dezelfde principes met een aantal variaties. Die variaties worden geactiveerd door de plek waar je geboren wordt. Het is het verschil tussen eat cookie en koekje eten (werkwoord vooraan of achteraan in de zin). De basis van de universele grammatica is simpel: een kind leert een taal door sommige laatjes open te trekken en andere laatjes dicht te laten.
De minimalistische fase ontwikkelde zich vanaf 1990. Er wordt vooral aandacht besteed aan de eenvoud van de grammaticale regels van de universele grammatica. Die regels worden volgens Chomsky zelf aangedreven door de belangrijkste functie van syntaxis: het combineren van vorm (morfologie) en betekenis (semantiek). Een van de regels van de universele grammatica is bijvoorbeeld de zogenaamde pro-drop: dit geeft aan of er in een zin altijd een expliciet onderwerp vermeld moet zijn. Een kind hoeft alleen maar een knopje in te drukken om die pro-drop te activeren of te deactiveren.
Inmiddels is Chomsky niet veel meer bezig met taalkunde. Hij is meer politiek bewogen. Hij heeft zelfs een eigen Facebookpagina, die hij overigens niet zelf onderhoudt.
Nu ik dan Chomsky zijn rechtmatige aandacht heb gegeven, kan ik verder met de taalkunde. Ik zal in ieder geval de syntaxis, morfologie en fonologie bespreken de komende weken. Daarna zal ik ook schrijven over literatuurwetenschap, taalbeheersing en taalverwerving. Tekst– en verhaalanalyse heb ik al eerder besproken.

Meer weten of vragen?

Ben je geïnteresseerd geraakt door dit blog? Stuur me een berichtje en help je verder!

2 Reacties

    • Martha

      Leuk! Dank je wel. Vind ik echt fijn om te weten 🙂

      Antwoord

Trackbacks/Pingbacks

  1. Martha Pelkman (@drspee) - Nederlandse taalkunde http://t.co/8YB7hLX4Qv #longread over Chomsky en taalkunde
  2. Martha Pelkman (@drspee) - Hadden jullie al eens gehoord van de universele grammatica? http://t.co/8YB7hLX4Qv

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Pin It on Pinterest