Ik zou willen dat ik kon zeggen: “Ik kan rijmen en dichten zonder mijn hemd op te lichten,” maar dat kan ik niet. Het kost mij namelijk wel moeite. Vandaag vind ik het leuk om te schrijven over een ander spreekwoord: het hemd is nader dan de rok.

De betekenis van dit spreekwoord heeft te maken met wie je nabij staat: je eigen belangen of eigen familie gaat voor, met andere woorden. Dat is het hemd.

Het verschil tussen hemd en rok

Een hemd zit dichter bij je hart, dat is dus belangrijker. Die rok is echter niet de rok die vrouwen dragen op rokjesdag. Het gaat hier om een overkleed. Een kledingstuk dat zowel mannen als vrouwen over hun hemd heen droegen.
In mijn beleving gaat het nog steeds niet om een rok, maar om een borstrok. Een borstrok was een overhemd, waaronder dus een hemd gedragen werd. Over de borstrok droeg men dan de bovenkleding. Vaak waren deze kledingstukken van wol en dat kriebelde natuurlijk enorm, zelfs als er een hemd onder gedragen werd. Een borstrok had soms mouwtjes en viel vaak over de billen. Zo bleven de mensen warm in de tijd dat centrale verwarming nog niet bestond.
In het Latijn komen we de uitdrukking ook tegen bij Plautus: Tunica proprior pallia est. Plautus is een blijspeldichter die leefde van 251 tot 184 voor Christus. De uitdrukking komen we tegen in het werk Trinummus (een soort Dreigroschenoper).
De uitdrukking bestaat ook in andere talen: in het Frans zegt men Le chemise est plus proche que le pourpoint, De Duitsers zeggen Das Hemd ist mir näher als der Rock en in het Engels zeggen ze Near is my coat but nearer is my skin. En er is zelfs een Friese variant: it himd is neijer as de rock. De rok kan hier ook vervangen worden door as ‘t wammis. Ik denk dat een wammis een wambuis (of broek) is. Maar ik hoor graag de correcte betekenis van dit woord.
Iedere dinsdag geeft Carel de Mari op zijn blog een woord op waarmee je een spreekwoord kunt bespreken. Iedereen kan altijd meedoen. Hoe? Mag je zelf weten. Je kunt een verhaal schrijven waarin het spreekwoord een rol speelt, je kunt in de etymologie duiken en de oorsprong van het gezegde verklaren, et cetera. Plaats een link onder het blog van Carel en lees daar ook de andere bijdragen.